خلاصه کتاب گذر از نوگرایی نوشته پروفسور حمید مولانا- قسمت دوم

در ادامه بخش دوم خلاصه کتاب گذر از نوگرایی تقدیم می شود

فصل ششم : تکنولوژی های ارتباطی و توسعه

سمت گیری پروژه های سطح کلان و خرد

·        پروژه های توسعه مبتنی بر ابزارهای ارتباطی را می توان به دو مقوله متمایز اما مرتبط به یکدیگر تقسیم کرد، برنامه های سطح کلان توسعه بر منبای ملی و یا منطقه ای از سوی دولت مرکزی و یا مقامات محلی شکل می گیرد. این برنامه ها که عموماً از نظرحجم وسیع و بر هدف های سراسری توسعه متکی اند، پس از ارائه، در سطح خرد به اجرا در می آیند. به همین دلیل، پروژه های توسعه در سطح محلی و داخلی از یک ماهیت تجربی برخوردارند. ص105

·        در قلمرو کشورها، اکثر پروژه های سطح کلان ارتباطات و توسعه در کشورهای سوسیالیست نظیر چین و کوبا و یا درنظام های کاملاً بسیج شده، و برنامه دار، یعنی در نظام هایی که در آنها اولویت های داخلی اقتصادی، سیاسی و اجتماعی به خوبی مشخص شده، به اجرا در آمده اند. در کشورهای غیرسوسیالیست روبه توسعه، پروژه های سطح کلان  از نوعی که ارتباطات در آن نقش حیاتی ایفا می کند  بسیار کم است. ص105

·        بسیاری از پژوهش ها و تجربه های ارتبا طی و توسعه در خارج از جهانسوسیالیست و چند کشور جهان سوم، در سطوح محلی و داخلی و بیشتر از همه در سطح منطقه ای صورت گرفته اند، به این امید که از بازفرست آنها در برنامه ریزی ملی استفاده شود. مشخصه این پروژه این است که با کم ک های خیریه و کمک آژانس هایی چون آژانس آمریکا برای توسعه بین المللی  و بانک جهانی  به اجرا در می آید. ص105

·        مداخله سازمانی در ارتباطات و توسعه عموماً به بخش های خرد و کلان پروژه مربوط می شود . دولت ها و آژانس های بین المللی معمولاً در سطح کلان و در کنش متقابل با وزارتخانه ها در کشورهای روبه توسعه وارد عمل می شوند. از طرف دیگر،سازمان های خصوصی به شرکت در پروژه های سطح خرد تمایل دارند.تعدادی از کشورهای جهان صنعتی، توسعه رسانه های ارتباطی را نیز در برنامه های کمک به توسعه می گنجانید ص106

·        در اینجا به طور خلاصه به هفت نقش یا منظور توسعه و ارتباطات بپردازیم و آنها را به هر دوسطح خرد و کلان پیوند دهیم.

1.       ارتباطات و توسعه در سطح کلان به عنوان تسهیل کننده هدف های ملی اقتصادی، سیاسی و فرهنگی و ه مچنین تمامیتاجتماعی شناخته می شوند. ارتباطات و توسعه در سطح خرد به اهداف مشابه اما در سطح کوچک تر اجتماعی (محلی) چشم دوخته اند.

2.       از بسیج، همانند سازی و مشارکت نیز برحسب ساختارهای ملی سخن به میان می آید. با این همه، این پدیده ها در سطوحداخلی، اساسی تر، قابل مدیریت تر و مؤثرترند.

3.       به رشد اقتصادی معمولاً از زوایه برنامه ریزی ملی نگریسته می شود. کاربرد فزاینده ارتباطات در سطح خرد، روستا ییان وکشاورزان هوشیاری را مطرح می کند که برای برنام هریزی رشد اقتصادی فردی و محلی مستعدند.

4.       توسعه رسانه های ارتباطی به ویژه گسترش زیرساخت در سطح ملی، پیش شرط اقتدار و امنیت است چنین قابلیتی اتکا بهخود را تضمین و در مسا ئل دفاع ملی، احساس امنیت را، چه صوری و چه واقعی، تقویت می کند. همین احساس در سطحروستا نیز ظاهر می شود و آن هنگامی است که رسانه های ارتباطی حکم رابط مردم ر ا پیدا می کند و باعث می شوند تا جامعهبه خود تکیه کند.

5.       مشارکت فرهنگی و خودمختاری از نتایج دیگر ارتباطات و توسعه است . این دو مقوله ی ا همکاری در یک باف ت متنوعفرهنگی یک پدیده سطح خرد است . اما مشارکت فرهنگی از طریق پروژه هایی که تکنولوژی و شیوه های ارتباط ی را بهخدمت می گیرند، تسهیل می شود

6.       .زیرساخت ارتباطی برای بوروکراسی و اداره سازمان های دولتی و همچنین برای پروژه های منافع آشکاری در بردارد . درهمین حال، اداره داخلی دولت و هم اداره پروژه های توسعه با همان شیوه هایی که برای نیل به نیازهای سطح خرد اتخاذمی شود، تسهیل می گردد.

7.       بالأخره برنامه ریزی اجتماعی و اجرایی پروژه های آموزشی، بهداش تی و رفاهی، چه در سطح کلان وچه در سطح خرد از طریق ارتباط تسهیل می شود.ص 107 و 108

فصل هفتم: ارتباطات دوربرد و نقش آن

·        همان گونه که تحرک و کاربرد داخلی از مزایای غیرقابل انکار رسانه های متغیر است (و در بخش پیش پیرامون آن بحث شد) زیرساخت رسانه های سخن پراکنی نیز در کمک به موفقیت و مؤثر بودن سخن پراکنی نقش مطلوبی ایفا می کند. ص122

رادیو

·        تلاش های مربوط به استفاده از تکنولوژی ارتباطی در فرایند توسعه، ابتدا با استفاده از رادیو آغاز شد. هنوز این رسانه ارزان و باانعطاف، بیشتر از سایر رسانه ها در پروژه های توسعه مورد استفاده قرار می گیرد. رادیو، روی هم رفته، متغیرترین و پراکنده ترینرسانه است. آمارها حاکی از آن است که تعداد رادیو برای هر صد نفر در کشورهای روبه توسعه، بسیار بیشتر از سایر رسانه هااست. ص123

·        قدرت مانور رادیو از کاربردهای آن معلوم می شود:

1.       برنامه های سرگرم کننده مربوط به توسعه

2.       آگاهی های تجارتی رادیو یا برنامه های کوتاه مورد علاقه مردم

3.       برنامه های طولانی تر آموزشی موضوعی

4.       برنامه ریزی مذهبی معطوف بر توسعه اجتماعی

5.       مدارس رادیویی و پروژه های رسمی آموزشی

6.       برنامه های خبری و اطلاع رسانی و تشکیل مجامع در اماکن ویژه ص128

تلویزیون

·        تلویزیون اخیراً در پروژه های توسعه، به ویژه در آموزش، بهداشت و توسعه اجتماعی به کار برده شده است. تلویزیون هم درپروژه های خرد و هم در پروژه های کلان به کار می رود. چرا که تلویزیون به خوبی به خدمت برنامه ریزی های متمرکز و غیرمتمرکز در می آید. شرکت تلویزیون در برنامه های غیرمتمرکز رایج تر است. در کشورهای بزرگ که از تنوع زبانی هم برخوردارند، برنامه ریزی متمرکز مشکلات عدیده ای به وجود می آورد ص128

·        از تلویزیون برای مقاصد آموزشی هم در کلاس و هم در خارج از آن استفاده شده است. تلویزیون برخی از مزایای رادیونظیر قابلیت پوشش وسیع مخاطب بدون در نظر گرفتن سواد را دارد. ص128

·        تلویزیون از یک ویژگی عملی بودن  نیزبرخوردار است که رادیو فاقد آن است. تلویزیون می تواند در خدمت تظاهرات، صحنه های حقیقی رویدادها و مکان ها باشد وبه این ترتیب از موانع زبانی عبور کند. تلویزیون همچنین قادر است رویدادها و فرایندهایی را نمایش دهد که به مراحل طولانیزبانی نیاز دارند. ص128

·        بزرگ ترین مشکل تلویزیون هزینه تولید و مخارج حفظ زیرساخت های آن است. پیشرفت تکنولوژی، مانندماهواره های پخش مستقیم، پیشرفت قلمرو الکترونیک و همچنین قابلیت پوشش جمع وسیعی از مردم و مناطق، به تدریج هزینهنقش های متنوع و مؤثر این رسانه را کاهش خواهد داد. ص129

·        نقش آموزشی تلویزیون همواره مورد بحث بوده است. انتقاد از برنامه های غربی، که همیشه در جهان سوم مطرح است، فقطبه برنامه های تفریحی محدود نمی شود. ص129

·        تأثیر برنامه های تلویزیونی بر رفتارها و به ویژه ایجاد رفتار خشونت آمیز، یکی دیگر از نگرانی ها را تشکیل می دهد.با وجود این، هنوز باید توان بالقوه تلویزیون را شناخت تولید، توزیع و محدودیت سوددهی تلویزیون در پروژه های کشورهای روبه توسعه آشکار شده است.

·        اما پیشرفت های تکنولوژیک کلید غلبه بر این محدودیت ها و عامل گشودن قفل توان بالقوه این رسانه است. هرقدر پیشرفت های تجربی تکنولوژیک قبلی، جنبه عملی به خود می گیرند تا پروژه های توسعه را برای هدف ها تازه، تغییردهند، توان بالقوه آنها بیشتر بارز می شود. امکانات کاربرد در خلاقیت و کاردانی برنامه ریزان نهفته است. ص129

ماهواره ها

·        در دهه 1980 ، شهرها در کانون توجه بود و به دیگر زبان خدمات رسانه های ارتباطی دوربرد عمدتاً در شهرها متمرکز بوده اند.به دلایل آشکار سیاسی و اقتصادی و همچنین به خاطر تمرکز موازی مردم و سرمایه ها در شهرها و نیز به دلایل عملی مانند فقدان نیرو و زیرساخت های حمل و نقل، خدمات دور برد ارتباطی از روستاییان کشورهای روبه توسعه غفلت کرده است ص130

·        به تازگی پاره ای از تلاش ها متوجه توسعه زیرساخت ها و گسترش خدمات در مناطق روستایی شده استتکنولوژی ماهواره ای باعث شده است که پخش تلویزیونی برای مناطق روستایی به شیوه ای مناسب تر، مؤثرتر و اقتصادی تر تبدیل شود. پخش ماهواره ای از مشکلات زیرساختی و در نتیجه از وحشت این مانع افزایش خدمات ارتباطی می کاهد و مشاوره از راه دور  و ارتباط تلفنی را برایروستاها تسهیل می کند ص130

فصل هشتم: کاربرد تکنولوژی نوین فضایی در توسعه اجتماعی و اقتصادی

·        پیشرفت های تکنولوژیک در تمدن کنونی، معرف نظام مدیریت است و این نظام عامل مولد سطح بالای زندگی در بسیاری ازکشورهاست. تکنولوژی در سطح وسیع، شیوه های استفاده از انرژی را برای تبادل اطلاعات فراهم می کند. تکنولوژی همچنین در جهت دستیابی به نیازهای مادی و معنوی به محیط شکل می دهد. تکنولوژی می تواند قوای ذهنی را که همه ملت ها از آنبرخوردارند، بارز سازد. ص137

·        تعیین سطح مطلوب توسعه وسایل دوربرد ارتباطی، بحث های بیشماری را در کشورهای روبه توسعه دامن زده است. در این زمینه سه دیدگاه وجود دارد:

1.       نخست آنکه عده ای بر این باورند که سرمایه گذاری در زمینه تکنولوژی به این دلایل باید محدودشود:1. اثرات آن در ارزیابی اقتصادی نامحسوس است. 2. بی ثباتی اجتماعی و سیاسی را تشدید می کند. 3. به ایجاد یک زیرساخت شهری می انجامد که فقط گروه های نخبگان از آن سود می برند و همچنین به دلیل افزایش دادن سطح مهاجرت به شهرها، مانع توسعه بومی می شود

2.       گروه دوم معتقدند توسعه تکنولوژیک هنگامی در واکنش به تقاضای بازار کاربرد خواهدداشت که مقرون به صرفه باشد.

3.       دیدگاه سوم معتقد به گسترش سریع تکنولوژی دوربرد ارتباطی، اطلاع رسانی فضایی است. این دیدگاه بر این باور است که رشد سریع تکنولوژی در این زمینه روند انتقال دانش را تسهیل می کند و بنابراین موجب تخصیصمنابع کافی به جهان سوم می شود. ص137

·        انتخاب سطح مناسب برای توسعه تکنولوژی، به منظور حمایت از برنامه های توسعه، یک موضوع مهم است. کشورها در تعیین این سطح نباید از منابع خود سؤاستفاده کنند زیرا در غیر این صورت با پدیده بروز زیرساخت های مشکل ساز و غیرضروری مواجه خواهند شد. بنابراین، این مرحله مستلزم پژوهش و آزمایش است. ص137

نقش کاربرد تکنولوژی فضایی در توسعه

·        با در نظر گرفتن نیازهای توسعه به ویژه در کشورهای روبه توسعه، همگان معترف اند که تکنولوژی فضایی و ماهواره های ارتباطی به دلیل ماهیت ویژه خود، در قلمروهای زیر کاربرد دارند:

1.       تمامیت ملی مشتمل بر روندهای بسیج و جذب.

2.       مؤثر بودن از جنبه اجرایی، سازمانی و مدیریتی.

3.       ارائه آموزش رسمی و غیررسمی شامل آموزش معلمان.

4.       تعمیم خدمات کشاورزی.

5.       برنامه های تنظیم خانواده.

6.       ارائه خدمات پزشکی و بهداشتی.

7.       بازاریابی، بانکداری و انتشار اطلاعات تجارتی.

8.       برنامه ریزی اطلاع رسانی خبری و فرهنگی.

9.       مشارکت سیاسی و کثرت گرایی اجتماعی

10.     هواشناسی، دریانوردی و کنترل محیط

11.    جلوگیری از فجایع و ارائه خدمات در مواقع اضطراری

12.     مدیریت منابع با تکنیک سنجش از دور

13.     مبادله اطلاعات علمی ص139

ارتباطات متقابل در برابر ارتباطات یکسویه

·        مخابره ارتباطی دوربرد در چهارچوب توسعه  همواره تک سویه بوده و از مناطق شهری (به مثابه منبع) به سوی مناطقروستایی (به مثابه گیرنده)، بدون بازفرست، جریان داشته است. اخیراً به دلیل شروع مخابره از ایستگاه های روستایی و همچنین به دلیل بازفرست از این مناطق، این جریان شکل دوسویه به خود گرفته است. به شکل اخیر، ارتباط متقابل  نیز گفته می شود.ارتباط متقابل، در برنامه های توسعه بسیار مؤثرتر عمل می کند. ص140

·         سومین روش که مخابره از دور  نام دارد در حقیقت یک شیوه ارتباط متقابل است، که برای تلاش های توسعه سودمنداست. مشاوره از دور  به طور همزمان میان چند منطقه ارتباط متقابل ایجاد می کند. این نوآوری کاملاً جدید در تجارت،آموزش و پرورش، مراقبت های بهداشتی و در پاره ای از بخش های اصلی توسعه، کاربرد دارد. ص140

توسعه و عمران محلی

·         توسعه و عمران محلی  عنوانی است که غالباً به پروژه هایی از توسعه اطلاق می شود که به طور مشخص: بهداشت، گسترش خدمات کشاورزی، تنظیم خانواده، آموزش و رفاه جمعی را هدف قرار می دهد. استفاده از تکنولوژی فضایی در این نوع از            توسعه، غالباً در سه مرحله رخ می دهد: شناسایی توان بالقوه، آزمایش و انجام خدمات اجرایی. ص141

·        طیف کاملی از ارتباطات ماهواره ای در توسعه و عمران محلی به کار گرفته شده است. این طیف در بخش های آموزشی،بهداشتی، کشاورزی، سرگرمی و خدمات عمومی در ارتباط با دستیابی به اهداف مختلف، موفق عمل کرده است. علی رغمبرخی از محدودیت های فنی، این هدف ها نامشخص و نارسایی های نهادی است که مشکلات اولیه اجرا را به وجود می آورد. ص142

مدیریت منابع

·        دومین مقوله ای که تکنولوژی فضایی و توسعه به لحاظ کارکردی در آن نقش دارد، مقوله مدیریت منابع است. این مقوله شامل هواشناسی، دریانوردی، کنترل و حفظ محیط، پیشگیری از فجایع، سنجش از دور و مبادله اطلاعات علمی است. ارتباط تلفنی وتبادل داده ها نقش ارزشمند خود را در حفظ انرژی و افزایش کارایی حمل ونقل نشان داده است. ارتباط تلفنی به نحو مؤثری ازطریق هماهنگ کردن تلاش ها به کاهش سفرها انجامیده است. افزون بر این، ماهوار ههای سنجش از دور که داد ههای علمی مربوط به تغییرات جوی و منابع زمینی را گرد آوری و مخابره می کنند، نقش ارز شمندی را در اداره و توسعه این منابع وهمچنین در کاهش تخریب های ناشی از فجایع طبیعی ایفا می کنند. ص143

تمامیت ملی

·        این مقوله نهایی توسعه، عمدتاً به پروژه های بزرگ یا سطح کلان مشتمل بر عملیات اجرایی، مشارکت سیاسی، اطلاع رسانی،خبررسانی و برنامه ریزی فرهنگی اشاره می کند . ارتباطات دوربرد در این چهارچوب برای مدیریت و یا اجرای پروژه ها وبرنامه ها به کار می رود و از ایجاد شیوه های نوین و ارتقای نوآوری ها تا نظارت روزانه و یا هفتگی بر عملکرد ادارات خصوصیو دولتی را در برمی گیرد. ص145

فصل نهم: افراد و جوامع، ارتباطات و دگرگونی جامعه

·        همان گونه که توماس کوهن ریشه انقلاب های علمی را تغییر الگوهای حاکم بر نظریه های علمی و اجتماعیمی داند، ما نیز فزاینده یک انقلاب بزرگ انسانی را، که نظریه ها و الگوهای حاکم بر توسعه سیاسی، اجتماعی و اقتصادی را بهچالش می خواند، شناسایی کرده ایم. چشم انداز حاکم غربی به لحاظ نظریه ای و تاریخی به آنچه که به طور کلی یک نظریه سکولار رستگاری است، منجر شده است. ص164

·        صرف نظر از تنوع الگوهای حاکم، که همان چشم اندازهای غربی توسعه است، (مشتمل بر هر دو دیدگاه نوگرایی ووابستگی) تأکید اصلی بر عدم شخصیت (بی تعینی)، خردگرایی، سازمان سطح کلان و بر افزایش تولید بوده و اگرچه میان ابزارو اهداف تمایز ناچیزی وجود داشته، به ابزارهای توسعه بیشتر توجه شده است. ص164

·        هر چند دیدگاه های نوظهور جهان سوم به بح ثهای فراوانی در زمینه توسعه دامن زده است، اما با این همه، این بحث هابیشتر از آنکه در بستر فرهنگی و جهان بینی های غالب صورت گیرد، در زمینه طرح ها و استراتژی ها بروز کرده است. و به این ترتیب مفاهیم ایستا و نامتقارن مردم  و جامعه  ثقل طرح ها و برنامه ریزی های توسعه را تشکیل داده است ص164

 

دگرگونی کل جوامع

·        این کتاب از زاویه ارتباطات و دگرگونی جامعه به توسعه می نگرد و در عین حال، جهان بینی را در کانون این نگرش قرارمی دهد.

·        مفهوم ارتباطات در فرهنگ لغت شناساندن و مفهوم توسعه نیز آشکار کردن  است با تغییر شکل پیاپی ساختارهای اقتصادی سرمایه داری و سازمان بوروکراتیک، به خوبی می توان شاهد مسیرروشنی بود که آشکار شدن دانش در آن رخ داده است. در اینجا افراد به عنوان خود  و دیگر  وجود دارند. و دانش در یکفرایند ارتباطی، از طریق یک کانال ارتباطی، میان فرستنده و گیرنده انباشته می شود. در خردگرایی ابزارین و نظام اقتصادیسرمایه داری، قدرت و توانایی فرد از نظر کنترل و تحرک در فرایند ارتباطی، از سوی مالک سرمایه و مالک رسانه تکنولوژیک،که ارتباط از طریق آن صورت می گیرد، تعیین می شود. ص164

·        ادامه این جهان بینی یک مکتب فکری دیگر غربی بود که با مکتب لیبرال اندکی تفاوت داشت. این مکتب با طرح ذهنناشناخته  از سوی کانت و ریشه آندر دیالکتیک هگل میان ماهیت ذات ( Subject ) و موضوع ذات در آشکار کردن دانش  آغازشد. از اینجا می توان به پدیده شناسان که با هاسرل ( Husserl ) آغاز و تامرلو پونتی ( Mereleau Ponty ) ادامه می یابد، رسید. ص165

·        از دیگر سو، نظریه منتقدانه مکتب فرانکفورت نیز هم با ماتریالیسم مارکس و هم با ایده الیسم هگل مخالف بود. ماکس هورخیمر( Max Horkheimer )، بنیانگذار گروه پژوهشگران در دهه 1920 ، از مفاهیم بی طرفی ارزشی در علوم و ذهنیتسازمانی انتقاد کرد. وی بر گرایش رهایی بخش دانش و روابط طبیعی ماهیت ذات و موضوع ذات تأکید می ورزید. ص164

·        یورگن ها برماس در دهه های 1960 و 1970 با طرح دو گشتاور مهم آگاهی، تفکر منتقدانه  و رویه رادیکال  به این روندادامه داد. از نظر هابرماس دانش دارای یک میل ذاتی رهایی بخش است تا از محدودیت های درونی و برونی جدا شود. کنش متقابل ارتباطی در فرهنگ و نحوه تلاش در کار، ابزار دانش رهایی طلب است. آزمون نهایی دانش غلبه بر نیرویترکیب شونده روابط قدرت است. ص165

·        جهان بینی اسلامی هم ماتریالیسم و هم ایده آلیسم را رد می کند. به نظر می رسد که در تفکراسلامی سه مؤلفه جدلی وجود دارد. اولین و مهم ترین آنها رابطه جهان بینی توحید  و شرک  است. در توحید یک وحدتذاتی میان خداوند، انسان و طبیعت وجود دارد. انسان به مثابه امانت دار در طبیعت، و به مثابه وارث ذات الهی پروردگار مطرح است. نوع بشر به عنوان یک نوع با اراده، باید از طریق شناخت خویشتن، به سوی ذات الهی خود حرکت کند. نوع بشر درارتباط با این ذات الهی، به ایجاد یک رابطه ارزشی هماهنگ با طبیعت می پردازد. ص166

·        دومین و سومین مؤلفه های جدل را می توان در جها نبینی شرک بیان کرداز آنجایی که در اسلام زندگی یک کل منتظم است، جامعه نه از نهادها، نظیر قبایل، خانواده یا ملت ها، که از شریعت لایتغیرالهی ریشه می گیرد. بنابراین هر انسان حکم یک واحد اجتماعی را داشته و همچنین در مرکز ارتباطات اجتماعی قرار می گیرد. ص166

·        بررسی این جهان بینی های گوناگون یک پرسش مهم ایجاد می کند. نیروهای مولد چه نیروهایی هستند و چگونه به وجودمی آیند؟ آیا این نیروها عمدتاً اقتصادی، تکنولوژیک و سیاسی اند یا اینکه در سطوح متفاوت و بالاتر انتزاع و واقعیت ریشه دارند؟ کوتاه سخن آنکه، کدام اصل بر روابط انسانی حکم می راند؟ قلمرو توسعه هرگز به طرزی عمیق به این موضوع نپرداخته است ص167.

بحران نظریه ای و عملی

·        تقریباً کل ادبیات موجود در این زمینه، صرف نظر از معرفت شناسی های مختلف، تاریخ این پدیده را از دوران کلاسیک آن،یعنی از قرن هفدهم می داند. بنابراین، پیش شرط درک تاریخ اجتماعی توسعه، داشتن یک تحلیل تاریخی جامع است تا بتوان این نفرایند را تا دوران های اولیه در زمان و مکان تعقیب کرددر کنکاش بیشتر حول بحران نظریه ای و عملی، که به طور مساوی در برابر پژوهشگران و دست اندرکاران توسعه قرار گرفته است، پاره ای از نظریه های تشریحی در قبال موقعیت تئوری توسعه و چگونگی کار کرد آن را ارائه کردیم. این اقدام به طرح راه های جدید و ایجاد کانون های تازه برای تلاش هایی عملی و آکادمیک در این قلمرو انجامید. ملاحظه های ما به اختصار درفرازهای زیر ارائه می شود: ص167

§        باید از مقوله توسعه گرایی فراتر رفت و حتی مفهومو اصطلاحات آن را با قاعده ای صریح و عملی تغییر داد. در غیر این صورت باید اصطلاح توسعه را با یک قید توصیفی، که مفهوم، زمینه و محدوده کاربرد اصطلاح توسعه را روشن سازد، به کاربرد. اگر نه، کلیت و ابهام این اصطلاح، آن را بی معنی خواهد ساخت. ص168

§        مفاهیم کلی و قالبی اصطلاح جهان سوم باید به نفع قلمروهای کارکردی و جغرافیای سیاسی که ملموس تر و مشخص تراست، شکسته شودص169

§        نظریه ها و الگوهای موجود توسعه به حدی با نظام جهانی آمیخته شده است که در سطح کلان، مانع هر نوع توسعهجایگزین می شود ص169.

§        مهم ترین تحول اخیر در عرصه توسعه، رویدادی آهسته، اما پیوسته و سیستماتیک بوده است و آن حرکت به سوی فرایندهای تکامل انسانی و اجتماعی است که تحت عنوان کلی تر دیدگاه وحدت گرا  رهایی بخش از آن یاد کردیم. مشخصه اینگرایش، که هنوز در مرحله حساس تکوین قرار داشته و به تجلی خود  در قیاس با گذشته  شتاب بخشیده است،جنبش های مذهبی  سیاسی برخی از مناطق جغرافیایی است ص169

§        برای درک بهتر فرایندهای تغییر و تکامل اجتماعی و ارزیابی و غلبه بر دشواری ها و کاستی های اصطلاح توسعه، یک چهارچوب تحلیل پیشنهاد می کنیم که در کانون آن به جهان بینی مرکزی قرار دارد. این جهان بینی فرهنگ را به مثابه یک عاملغیرقابل تفکیک در فرایند تغییر می بیند. ما به ویژه بر نظام های ارزشی و اعتقادی که در فرایند دگرگونی رسوخ کرده و بهپیشروی منسجم تر و نظام دارتر به سوی پارامترهای فردی و اجتماعی کمک می کنند، تأکید می ورزیم. ما نه ارتباطات را ازتوسعه جدا می کنیم و نه بر این باوریم که این دو مورد را باید از یکدیگر تفکیک کرد. ص169

§        در سطح تحلیل و گفت و گو پیرامون توسعه، همواره فرد  در برابر دولت  ملت  و جوامع محلی  در برابر نظام ملی مطرح بود هاند. به این حقیقت که سطوح تحلیل مثل یک زنجیر است، کمتر توجه شده استتوسعه رسانه های نوین و حمل و نقل، ما را به دو جهت جداگانه پژوهش کشانده است: رسانه های تکنولوژیک و رسانه هایانسانی. باید به این فرایندها از زاویه یک چهارچوب ارتباطات اجتماعی گسترده تر و یکپارچه تر نگریست. در غیر اینصورت، از واقعی به مصنوعی، از شخصی به غیر شخصی و از کنش متقابل اجتماعی به جامعه توده وار کشانده خواهیم شد. ص170

§        و بالأخره، آنگونه که بررسی ما از ادبیات و ارزیابی پروژه ها نشان می دهد، به ویژه تا آنجا که به تکنولوژی ارتباطی بازمی گردد، این مفهوم چه به طور تلویحی و چه آشکار وجود دارد که در حقیقت یک انقلاب در رسانه های ارتباطی به وجودآمده است و پدیده مورد بررسی ما در قلمرو جامعه اطلاعاتی  قرار دارد. به نظر ما این مفهوم نه مورد ارزیابی منتقدانه قرارگرفته و نه به حد کافی بررسی شده است. آنچه که به جامعه اطلاعاتی معروف شده است، در بهترین تعریف می تواند فقطیک جامعه داده ها  باشد. اطلاعات، دانش است. اما فراوانی و افزایش میزان داده ها، فایده و نقش داده ها در جوامع مختلف،الزاماً حاکی از اطلاع و دانش به مثابه پدیده منحصر به فرد این عصر نیست ص170

لینک دانلود کتاب از سایت دفتر مطالعات و برنامه ریزی رسانه ها